“Cuma” – Perobah Makna Ayat

Oleh MUHAMMED SALLEHUDIN AMAN

KATA cuma merupakan jenis ‘kata penegas’ dalam golongan kata tugas bahasa Melayu. Kata penegas ialah bentuk kata yang digunakan untuk menguatkan sesuatu kenyataan dalam ayat. Kata penegas dapat dibahagikan kepada dua bentuk, iaitu bentuk kata partikel dan bentuk kata akar.

Contoh kata partikel ialah lah, kah, tah, dan pun, dan contoh kata akar ialah juga, jua, lagi, hanya, sahaja, memang, dan cuma. Jika kata penegas partikel menekankan maksud perkataan yang bercantum dengannya, kata penegas berbentuk akar pula menekankan subjek atau predikat ayat, termasuklah unsur keterangan dalam sesuatu ayat.

Makna sesuatu ayat boleh berubah jika mana-mana satu konstituen yang hadir sebagai unsur binaan ayat itu berbeza-beza letaknya. Lazimnya, konstituen atau unsur kata yang berkenaan terdiri daripada kata tugas yang berfungsi sebagai penegas subjek atau predikat.

Kata penegas cuma bermaksud “hanya”, “melainkan”, dan “semata-mata”, “yang satu-satunya”, “sekadar”, dan “cuming”. Maksud yang demikian ini terkandung dalam ayat contoh yang berikut: Aku cuma anak pungut, tidak dapat berbuat banyak, dan ayat: Saya datang cuma kerana saudari.

Selain itu, kata cuma juga membawa maksud “tidak ada yang lain (sendirian)”. Maksud yang demikian itu, dapat difahami melalui ayat: Cuma dia yang datang, tidak ada yang lain.

Telah ditegaskan bahawa perubahan makna ayat boleh berlaku apabila satu perkataan tertentu dalam ayat dipindahkan tempat letaknya. Perkataan cuma yang menjadi unsur dalam binaan ayat dapat mengubah makna ayat jika kedudukannya dalam ayat itu berubah-ubah. Ayat: Zawiyah menemui Zaidah di rumah ibunya pada hari Jumaat mengandungi makna yang cukup jelas, iaitu menerangkan perihal Zawiyah menemui Zaidah di rumah ibunya (ibu Zaidah), dan perbuatan menemui itu dilakukan pada hari Jumaat. Teranglah bahawa tiada penegasan yang khusus dalam bahagian-bahagian tertentu ayat tersebut sama ada pada bahagian frasa subjek mahupun bahagian predikat ayat.

Jika perkataan cuma diletakkan di tempat yang berbeza-beza dalam ayat itu, sudah tentu maknanya berbeza-beza pula. Telitilah ayat yang sama dengan cuma berada pada tempat yang berbeza-beza.

1. Cuma Zawiyah menemui Zaidah di rumah ibunya pada hari Jumaat.

2. Zawiyah cuma menemui Zaidah di rumah ibunya pada hari Jumaat.

3. Zawiyah menemui cuma Zaidah di rumah ibunya pada hari Jumaat.

4. Zawiyah menemui Zaidah cuma di rumah ibunya pada hari Jumaat.

5. Zawiyah menemui Zaidah di rumah ibunya cuma pada hari Jumaat.

Ayat yang pertama membawa maksud bahawa orang yang bernama Zawiyah sahajalah yang melakukan perbuatan menemui itu; bukan orang lain. Letak kata cuma dalam ayat yang kedua telah mengubah makna ayat yang pertama. Ayat yang kedua ini membawa makna bahawa Zawiyah menemui, bukan memukul, bukan mencubit Zaidah.

Ayat yang ketiga pula berubah maksudnya lagi kerana perubahan letak perkataan cuma. Ayat tersebut bermakna bahawa Zawiyah menemui Zaidah sahaja, bukan perempuan lain. Dalam ayat yang keempat pula, penegasan terletak pada tempat pertemuan antara Zawiyah dengan Zaidah, iaitu di rumah ibunya, bukan di rumah orang lain.

Ayat yang kelima, iaitu Zawiyah menemui Zaidah di rumah ibunya cuma pada hari Jumaat menegaskan waktu pertemuan itu terjadi. Ayat yang kelima ini menerangkan bahawa Zawiyah menemui Zaidah pada hari Jumaat, bukan hari Khamis atau hari Sabtu, atau hari-hari yang lain selain hari Jumaat.

Kita dapat juga melihat perubahan makna kelima-lima ayat yang di atas itu jika perkataan cuma digantikan dengan perkataan-perkataan lain seperti daripada kata penegas hanya, memang; kata bantu sudah, pernah, sedang, akan; atau kata nafi tidak, dan sebagainya.

Demikianlah wujudnya perubahan makna dalam sesuatu ayat apabila sesuatu perkataan yang menjadi unsur binaan ayat itu diletakkan di tempat yang berbeza-beza.